orhun yazıtları

şuanda Moğolistan sınırları içerisinde bulunan orhun nehrinden ismini alan ilk defa Danimarkalı Wilhem Thomson tarafından göktürkçenin çözülmesiyle okunan yazıt.

devket yöneticilerinin ders niyetine okumaları gereken yapıt.

üç adettir. (bkz: vezir bilge tonyukuk yazıtı) (bkz: kültigin yazıtı) (bkz: bilge kağan yazıtı) 8. yüzyılda dikilmişlerdir. yenisey kitabeleri'yle birlikte yazılı türk edebiyatının ilk eserlerinden sayılırlar. göktürkçe yazılmışlardır.

Bize ait olup bizim umursamadigimiz yazitlardir. Cevirisini danimarkali bir insan yapmıştır. Tarihe onem konusunda sikinti yaşıyoruz.

türk adının geçtiği ilk türkçe belgedir. aynı zamanda türk devlet anlayışını anlatan ilk belgedir. siyasetname özelliği taşır. 1709'da isveçli yüzbaşı philip johan von strahlenberg tarafından bulunmuş, ilk kez danimarkalı türkolog wilhelm thomsen tarafından okunmuştur. yazıtlarda çin'e karşı verilen bağımsızlık mücadelesi anlatılır. kağan millete hesap verir. ayrıca türk kültürü ve yasaları hakkında da bilgi verir. bu durum göktürklerde sosyal devlet anlayışı olduğunu göstermektedir.

"üstte mavi gök çökmedikçe, altta yağız yer yarılmadıkça, senin ilini töreni kim bozabilir?" her aklıma geldiğinde tüylerim tiken tiken olur.

orhun yazıtları göktürk (köktürk) imparatorluğunun ünlü hükümdarı bilge kağan döneminden kalan yazılı taşlardır. bu taşlar, hem maddi hem de manevi bakımdan türk dili, kültürü ve tarihinin en değerli anıtlarıdır. "türk" kelimesi, türk milletinin adı olarak ilk defa bu bengü taşlarda geçmektedir. bunlar, türk edebiyatının ilk şaheseri, türk hitabet sanatının muhteşem örneği, türk yazı dilinin ilk belgeleridir.

orhun yazıtlarına göre türkler 12 buduna aittir bunlar: türk budun, oğuz budun, on-ok budun, karluk budun, türgiş budun, ediz budun, izgil budun, töliş budun, tarduş budun, çik budun, az budun ve soğdak budundur.

nerde olduğunu dahi bilmeyen insanlar 'türk' kelimesini bu yazıtların harflerini kullanarak yazıyorlar. diriliş ertuğrul izleyip sokaklara dökülen bu dangalaklar kendi tarihlerini dizi/film gibi şeylerden öğrendiğini sanarak biz falanca boy olmalıyız diyorlar. adamlara soruyorum yahu sen bunların nerde olduğunu biliyor musun bu alfabe neyin alfabesi diyorum 'ben ne biliyim kardeşim herkes türk yazdığını söylüyor' diyor.

t: göktürkler zamanında, bengü taşlar üzerine yazılmış olan metinlerdir. 38 harfli göktürk alfabesiyle yazılmışlardır. “türk” adı ilk kez bu metinlerde kullanılmıştır. yazıtlarda çinlilerle yapılan savaşlar anlatılır, bu sebeple nutuk havası taşır. o dönemdeki türklerin yaşayış, örf, adet ve gelenekleri hakkında bilgiler verir. tarihi belge ve siyasetname niteliği taşır. yalın bir dil ve saf bir türkçeyle yazılan anıtlar, türk dilinin en köklü mirasıdır. 3 adet abide vardır: 1. tonyukuk anıtı: başvezir tonyukuk’un ölümü üzerine 725 yılında dikilmiştir. türklerin çinlilerle olan mücadeleleri anlatılmaktadır. eser anı özelliği taşımaktadır. 2. kültigin anıtı: 732 yılında bilge kağan tarafından kardeşi kültigin adına diktirilmiştir. eserde kültigin’in kahramanlıkları anlatılmaktadır. göktürklerin savaşları, güçlü dönemi ve çinlilerle olan mücadelelerden bahsedilir. 3. bilge kağan anıtı: 735 yılında bilge kağan’ın ölümünden sonra oğlu tarafından diktirilmiştir. eser bilge kağan’ın ağzındandır. - ilk olarak 1889 yılında nikolay mihayloviç yadrintsev, ulan batur’a 400 km uzakta kültigin ve bilge kağan yazıtlarını bulmuştur. - 1896 yılında danimarkalı bilim adamı thomson, kültigin ve bilge kağan yazıtlarının yayınını yapmıştır. aynı zamanda yazıtları ilk okuyan kişidir. - türkiye’de ilk çalışma necip asım bey’e aittir. bilge kağan ve kültigin yazıtlarının çevirisini yapmıştır. - daha sonra talat tekin ve muharrem ergin gibi ünlü türkologlar da yazıtlar üzerinde çalışmalarda bulunmuştur.

yaz tatilimi bu yazıtları latinize ederek geçireceğim. bütler bittiği an başlamayı planlıyorum. erhan aydın, muharrem ergin, şemseddin sami, hüseyin nihal atsız, talat tekin ve hüseyin namık orkun'dan sonra bir de a shih na çözümlemesi olacak. sırf buna özel ayırdığım bir defter bile var hatta. belki ileride kitap olarak basabilirim, bilemiyorum.

"bengü taşlar üzerinde dile gelen bir uluğ türk'ün sesi, atmosferde hâlâ yankılanır, bizi arar, durur..."

"üstte mavi gök çökmedikçe, altta yağız yer yarılmadıkça, senin ilini töreni kim bozabilir?" ulan şu cümleyi her okuduğumda tüylerim diken diken olur.

ortaokul yıllarından itibaren hepimizin ezberlediği hatta artık papağan gibi direkt düşünmeden söylediğimiz tarihî bilgiler yerine şu çalışmalar üzerine eğilmek müthüş bilinç kazandırırdı. geçmişte kurulmuş şu bankası, şu işletme ne bileyim şu savaşın tarihi falan hiçbir işe yaramıyor maalesef. hadi okudun ettin yine anlamadın mı en kötü ihtimal tarihi bi belge nasıl incelenir onu öğrenirsin. not; bu arada dostum kpss'de soru geliyor bu yazıtlardan dikkat fmeldmek